XỬ THẾ
—-+++—-

Tự ái cá nhân nên kìm chế
Chữ lễ hàng đầu chớ trách chê
Đừng vì cậy tài mà kiêu ngạo
Ơn nghĩa ở đời tránh san xê

Cương nhu hợp nhẽ là xu thế
Hiểu biết gom thân vận bén nghề
Câu nói ở trên từ kinh sử
Tối đa tường tỏ chớ bỏ bê

Tổng quan:

Bài thơ “XỬ THẾ” mang đậm tính giáo huấn, thể hiện quan điểm của tác giả về những nguyên tắc sống đẹp, hướng đến sự hài hòa trong các mối quan hệ và sự phát triển bản thân. Với thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật chặt chẽ, tác giả đã khéo léo lồng ghép những triết lý sống giản dị mà sâu sắc.

Phân tích chi tiết:

• Hai câu đề:

  Tự ái cá nhân nên kìm chế

  Chữ lễ hàng đầu chớ trách chê

  Ngay từ đầu, tác giả đã đặt ra hai nguyên tắc quan trọng trong giao tiếp và ứng xử. “Tự ái cá nhân” là một thuộc tính tự nhiên của con người, nhưng nếu không được kiểm soát sẽ dễ dẫn đến những hành động thiếu suy nghĩ, gây tổn thương cho người khác. Vì vậy, “nên kìm chế” là một lời khuyên đúng đắn.

  “Chữ lễ hàng đầu chớ trách chê” khẳng định vai trò tối quan trọng của lễ nghĩa trong đời sống. “Lễ” ở đây không chỉ là những nghi thức bề ngoài mà còn là thái độ tôn trọng, nhường nhịn, biết trên biết dưới. Việc coi trọng chữ “lễ” sẽ giúp xây dựng những mối quan hệ tốt đẹp và tránh được những xung đột không đáng có. “Chớ trách chê” ngầm nhắc nhở chúng ta nên nhìn nhận mọi việc một cách bao dung, tránh thái độ phê phán gay gắt.

• Hai câu thực:

  Đừng vì cậy tài mà kiêu ngạo

  Ơn nghĩa ở đời tránh san xê

  Hai câu thực tập trung vào việc cảnh báo những thói xấu có thể nảy sinh trong quá trình sống và làm việc. “Cậy tài mà kiêu ngạo” là một biểu hiện đáng phê phán. Tài năng là đáng quý, nhưng nếu người ta dựa vào đó để tỏ ra kiêu căng, coi thường người khác thì sẽ đánh mất sự tôn trọng và thiện cảm từ mọi người. Lời khuyên “đừng vì cậy tài mà kiêu ngạo” mang tính răn đe sâu sắc.

  “Ơn nghĩa ở đời tránh san xê” đề cao sự trân trọng những ân tình trong cuộc sống. “San xê” ở đây có thể hiểu là sự tính toán, so đo, vụ lợi. Tác giả khuyên chúng ta nên sống có tình có nghĩa, biết ơn những gì người khác đã giúp đỡ và tránh xa lối sống thực dụng, chỉ nghĩ đến lợi ích cá nhân.

• Hai câu luận:

  Cương nhu hợp nhẽ là xu thế

  Hiểu biết gom thân vận bén nghề

  Hai câu luận mở ra một góc nhìn về sự linh hoạt và khả năng thích ứng trong cuộc sống. “Cương nhu hợp nhẽ” cho thấy sự cần thiết của việc kết hợp giữa sự cứng rắn và mềm mỏng một cách khéo léo, tùy theo từng hoàn cảnh cụ thể. Đây là một triết lý sống uyển chuyển, giúp con người ứng phó tốt hơn với những thay đổi của cuộc đời. “Xu thế” ở đây gợi ý rằng đây là một quy luật tất yếu của cuộc sống.

  “Hiểu biết gom thân vận bén nghề” nhấn mạnh vai trò của tri thức và sự tích lũy kinh nghiệm. “Gom thân” có thể hiểu là việc trau dồi kiến thức, kỹ năng cho bản thân. Khi có sự hiểu biết sâu rộng, con người sẽ có “vận bén nghề”, tức là có cơ hội phát triển và thành công trong công việc và cuộc sống.

• Hai câu kết:

  Câu nói ở trên từ kinh sử

  Tối đa tường tỏ chớ bỏ bê

  Hai câu kết khẳng định giá trị của những lời khuyên đã nêu. “Câu nói ở trên từ kinh sử” cho thấy những nguyên tắc sống này không phải là những điều mới mẻ mà đã được đúc kết từ kinh nghiệm của người xưa, mang tính bền vững và có giá trị lâu dài. “Tối đa tường tỏ chớ bỏ bê” là lời dặn dò mạnh mẽ, khuyên chúng ta cần hiểu rõ, thấm nhuần những đạo lý này và thực hành chúng một cách nghiêm túc trong cuộc sống hàng ngày, không được lơ là hay xem nhẹ.

Giá trị nội dung và nghệ thuật:

Bài thơ “XỬ THẾ” của Nguyễn Đức Mạnh đã truyền tải một cách cô đọng và sâu sắc những bài học quý giá về đạo làm người. Tác giả sử dụng ngôn ngữ giản dị, dễ hiểu nhưng vẫn hàm chứa những triết lý sâu xa. Thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật với niêm luật chặt chẽ đã góp phần tạo nên sự mạch lạc và tính giáo dục cao cho bài thơ.

Kết luận:

“XỬ THẾ” là một bài thơ ý nghĩa, mang đến cho người đọc những lời khuyên hữu ích về cách ứng xử văn minh, xây dựng nhân cách tốt đẹp và đạt được sự hài hòa trong cuộc sống. Những nguyên tắc mà tác giả đề cập vẫn còn nguyên giá trị trong xã hội hiện đại ngày nay.